Қазақтың дәстүрі «Құдайсыз қурай сынбайды» деген құдайшылдыққа негізделгендіктен, әлемнің барлық дін салттарынан да жоғары тұрғандығы хақиқат. Қазіргі таңдағы ел билеушілерімен білімді қауымның таңдаған дін муфтиятық, ханафилік ағымның бұл дәстүрімізді бөлшектеп, өздернің қалауымен бекітетін дін басшыларына ғана бағынатын тобырға айналдыру мақсаты толық жүзге асты, дегенмен, ата жолының аз да болса өз дәрежесін ұстап қалған топтары арқылы, бәрбір құдайдың үкімімен жуық арада ел билеушілердің де аласапыранға түсіп, рухани «эфолюциялық» өзгеріске түсетін кезеңге де бар жоғы екі айдан астам ғана уақыт қалды.

Сонымен қысылғанда, адасқанда, пәлекетке ұшырағанда ата-баба зияраттарына тағзым жасап, құдайға де өз тілегін тез жеткізе білетін қазақ халқының бүгінде басым бөлігі әулие мазарынан да үркіп қорқатын дәрежеге жеттік. Халықтың арсынан шыққан білімді, діншілердіңде ібіліс ұрпағына айналып, елді мұндай шындықты тану, күнәдан ақталу құлшылығынан құдайға тілегін жеткізуді тиыйуда ел биліктің өз арам ойларын асыруға ғана негізделгені хақ. Олай болса енді Ғиса пайғамбарлық дін үлгісімен, аруақтан дерек алу, тағдырын аян мен көруді былай қойғанда көріпкел, сәуегей, тақуаларға жүгініп, қалайда өз тағдырын түзету, дегеннің өзі қорқынышқа айналғаны да хақ.

Осындай ер жүрек текті қасқыр жүректі, қара түнек жындарды да байлап, жұмсай білген халықты, қояннан бетер қорқаққа, шайтаның жамағатына айналдыруға да масһабшы діншілер, ел билеушілердің өздерінің рухани әлсіздігі, күналық жүктерден тазаруды меңгере алмауы және «гендірлік теңдік», «ел билік діннен бөлек зайырлы» деген саясатың нәтижесі жемісін енді беріп жатқаны да сөзсіз. Ата жолын ғылымдық тұрғыда мектебтерін ашып, тәжрибелік тұрғыда зертеп халыққа түсіндіруге білімді қауымды, ғалымдарды жұмылдырғанда қазақ елі бүгінгі таңда әлемнің ең жоғарғы бай-қуатты мемлекетіне айналатын күні де өтіп кетті.

Өз тағдырын түзету ғана емес, табиғат тылсым күштерін басқаруға, қияметтік сынақтардан жеңілдікпен өтуге де, ата жолының біздірдің бүгінгі таңдағы ғана меңгере алған тәжірибеміз болашақта өз жемісін беріп, өркендейтіні Құдайдың әділдік ісін халыққа жеткізу жолында күресе алатын текті ұрпақтардың талай мыңдап шығаруға да жәрдемге келетін текті қазақ білімділерінің, дінші ағайындардың ұйқысынан оянатын күні туар. Сонымен бүгінгі таңда осындай қауымдықтардың руахни дәрежесі үлгісі болып, ел басшымыздың да таңдауымен, өзінің рухани дәрежесіне лайық деген уәзірінің және еліміздегі мәдениет саласының қызметкерлері арасындағы болып жатқан даудың басында тұрған министіріне аруақтардың дерегін баяндап көрейік;

Арыстанбек Мұхамедиұлы 1963. 11.02; «Аласапыран өтеді. Бекем болсын. Өктемдік жасама тоқта! Сейілхан ананың қолдауы бар. Тоқтамға байланбасаң қиын болады. Жерге берер кімің бар? Қарғысқа тап болған.?! Кәусар бұлақ тартылар. Желке майланар. Қаржы желге ұшар. Сауап жаса. Сын түзелер, мін түзелер. Ине шаншу кетер. Сабыр деген тек қонар. Қуықта қаралық дағы тұр.

Сара аруақ дұға дәметеді. Тұзы көп ағзада. Табан өрісінде қара кісен тұр. Әулетте шипагерлік қасиет бар. Аруақ аянмен жетелеген өзін. 7 айда сынағы тұр. Анасының аруағы қолдап тұр. Кіреукенің төріне ілініп тұр. Алаш батыр қолдауы бар. Қаралық күштердің құрсауында тұр. Сандары сынып тұр. 8 сері тексерісінде. Нөкерлерінде арамдық бар. Қылтамақтан сақтасын. Мұрат аманат. Атан түйенің жүгі артылып тұр. 9 –дың сынынан өту керек.»

Енді қазақтың егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болып құрылуын замандық тағдырға байланысты құдайдан болған әрекет емес, керісінше жастардың ақылы тасып, рұқ оянып, үкіметтің шешімдеріне қарсы болған, желтоқсан кезінде орыс ұлтына қарсы төбелес шығарып, дүние мүліктерді қиртып өртеумен байланысты арты бүлікке ұласумен соңында қаншама жастардың өлімі, таяқ жеп түрмелерде азап көрумен аяқталғаны мәлім. Ал енді бұл жағдайдың елдің рухани жетілуі деген саясаттың тармағы дін сенімі болып қалыптасқаны да сөзсіз. Бірақ бұл дін, рухани тұрғыда жындылықпен, құдайдың қарғысына ұшыраумен қаза болған құрбандардың ақиретте қиналуымен байланысты, қазақтың тарихындағы сүйекке таңба болатын оқиға десек, әрине аз ғана дін исламды, тақуалықты меңгерген топтар болмаса, жалпы қазақ қауым ашық қарсы болуы да сөзсіз.

Егер қазақ халқына рухани жетілу болса, онда мұндай ісітің басында жүрген азамат, азаматшалардыңда ішкі дүниесі, тағдырында жетілгендік болуы заңдылық. Ал егер құдайға ашық қарсылық болса, онда түрлі күнәлі жүктермен жүктелуі мен болашағына да ескерту болатынын да аңғарып көрсек; Құрманғазы Рахметов 1965. 22. 01; «Құйрық тік ішікте қаралық тіреліп тұр. Өткір мінезді. Қайратты, қайсар, өжет пенде. Қос қолтықта іргелеп тұр. Оң жақ бүйірде сырқат бар. Жақ қуыстарында сыз бар, зақым келген.Түйек түйінделіп тұр.

Сегіз көзде сергелдеңде жыныс қуаты әлсіреген. Түрмемен байланысты болған. Өтей алмаған аманаты тұр. Қорғаны бар пенде. Екі білек таза емес. Балтыр кірлеген. Арқа тұста тау бар. Көз қуаты шаршаған. Иіс жайлап тұр бойды. Төсекте тұр. Ақ құба пернесі бар. Дәйек сөзі «дәлел!». Жаны қартайған. Дау қарындастан. Ас батпай қиналады екен. Қуықта қосар бар. Көсем мінді. Кіндікте байланып тұр. Ана қарғысы бар. Ірелеп тапқан сыны бар. Ұсталып тұр.

Жан айқайы шықпай тығылып тұр. Саусақпен ғана санарлық жақсылығы бар. Солдаты дігерлеп тұр. Төс белбеуде тұр. Шүкір деген, сарында үні бар таппай тұр. Күрең белде кем тұр.Бел әлсіздігі шаршау араласып тұр. Қой көзді. Ат жақты. Екіге бөлініп тұр. Жетек тұр, абайлап бассын! Әсерлі екен. Сақина бар баста. Айша ана қыспағында жүр. Жүректе күдік бар. Сеңкібай атаға зират жасаса жеңілдік алар.» Ал енді бұл желтоқсаншылар бәрбір өздерінің саясатын халық алдында жариялап құдайсыздықты діріптеуден қайтпаса не болады деген сауал қойдық;

«Екі білек сынады. Күшке түседі. Қабырға бауыр зақымданады. Қолайсыздыққа түсу қаупі бар. Дірдек қатады. Дүлділделдің арасында даусы шықпай қалады. Құранға қол қойып тәубеге келіп әулиелерден қолдау сұрап Алла деп шықса 7 атасы қорғанда болады, көз жанары аман қалады (Соқырлық қауіп бар жанға келетін). Дүрге ілінбей жаны қалады. Бәрібір діттеген мақсаты орындалмайды. Білінбей шығады.»

Қазіргі таңда «Желтоқсан тәуелсіздік күн» «Жаңөзен халықтың рухани оянып ел билікке қарсылық жасаған күні» деген жалау көтеріп шынында халықтың ұлтардың арасын араздық, бүлік өз ара ыза кекшілдіке шақыру деп дін тұрғысында бағалағанмен бұған өре түркеліп қарсы тұратын жындылар жеткілікті арамызда. Олай болса Раббымызға жүгінсек;

«Желтоқсан уақиғасының жаңғырығанан қазақ халқының төзімділігі жоғала бастады. (рухани құлдырыуға түсті) Ұлттың өз аруқтарынан, рұқтық жүйеден ажырауымен, адасуға түсу, сезімге (шайтан үніне) беріліу басымдылық таныта береді. Мұндай пенделердің аяғына салмақ түседі. Жер ананың разылығынан ажырап, арты тағдыры, жанының жетілмеуіне соқтырады.»

Ал Раббымыздан; «Жаңөзен уақиғасын» сұрағанда; «Тырнақтайды түймедей, түймедейді түйедей қылып әсрелеушілік сезімді қоздырады. 62-тамырға теріс әсері бар. Уақиғаға қатысқан және оның артынан дем берушілердің қандары қоңырланып, шайтандары көбейіп, дажалға айналады. 77 санмен байланысты сынақ түседі тағдырларына. Тозақтың екі қақпасы да ашылып 7 ұрпағына дейін лағнет ілінеді.»

Енді желтоқсан айында қалайда тәуелсіздік күні орыс ұлтымен араздасып, бүлік шығарғанды мақтан рухани жетілгендік намыстылық деген екпіндеушілік, елірме даурығудың болатыны, соған байланысты қазақ ел билігіне жалпы халыққа да сынақ түсу қаупі апаттармен аяталудың жағдайы артады.

Осындай ел билікке қарсылық топтар құрып, қазақтың болашағын дүние байлығымен өлшеп, ақпартық жүйелерде; «ел билік ішті, жеді ұлтты құртты тілімнен, дінімнен айырды, орысқұл болып орыстармен достасып кетті…», деп жар салып жүргендер және өздерін қазақтың тегінің үлігісі санайтындардың арсына белгілі ақының ғана ө рухани дәрежесін, сөзінің пәтуалығын, яғни құдайдан қабыл болуын байқап көрсек;

Жұмаш Айтжұманұлы Кенебай 1950. 05.06.; «Сертпен дүние есегін ашқан. Қазтуған жырау қолдауы бар. Көкірегі ояу азамат. Жылы жүзді. Бекем. Үстемдігі бар. Адам көркі шүберек деп ойлайды. Санасы тоз болған. Ар қуаты қоз болған. Сиқырлы әуені бар. Боз бүйректігі бар. Тұқымында қарғыс бар. Тектілігі тайқып тұр. Тұқым қуалаған дерті бар. Қалқанша безінде ісігі бар.Өтке қуат жетіспейді. Ми әлсірген. Қабырғада шақтық бар.

Ірген ауыздан шірген сөз шығады. Төзгісіз сын болған. Құрықта ілініп тұр. Жүйкесінде тұр. Ырғызға қатысы бар. Төс белбеуде, тікен зарда тұр. Ойға алған мақсаты іске аспай қиналауда. Бастағы шаш қуаты тоқтаған. Үйреніш, үркектік бар. Қуық майланаған кірне тұр. 6 бақан. Өнерлі. Тоқ ішек пен ащы ішекті жыбырлатып тұр. Көрсе қызар. Қарғы бауы бар. Әукілдек. Тыңшылық бар әке жұрттан дарыған. Қырғауыл түстес. Секер білім. Жолында ойнас болған. Әлімжеттік көрген, көрсетер. Қра құс азған. Тіктеп тұра алмас. Жан аяр. Несібелі құйрық бауыр жегіш. Оң өкпеде сырқат бар. Бауыр көтеріліп қалқып тұр. Сахар мезгілі болғанда болар сыны бар, абай болсын аңдушы көп. Иман іздеу керек пендеге.»

Қандайда болсын халыққа ақыл айтуға тұрған пендесінің құдайшылығ ішкі дүниесінң тазалығы болмас, онда міндетті түрде жақсылыққа шақырып жүріп арасында алауыздықпен жындылыққа негізделген жасырын ібілістің жобасын орындаушысы болып алуы да хақ. Қазақтың бұрынғы замандарда да талай қайғы-қасіретке, азапқа, ашаршылыққа, жұттарға ұшырауы да ел басқарған таланттылар, батырлардың құдайшылдықты тастап, жалған намыстылықты дәріптеп кетуінен пайда болғаны да хақиқат. Бұған осындай білімді, және рухани тұрғыда барлық жағынан да жетілуге, үлгі болуға мүмкіндік болған замандағы ел басқарушы, ақыл берушілердің рухани жағдайларының қайшылығы да ашық дәлел бола алады.

Ел басшымызды ата жолын зерттеп өзіне қандай шешім шығаруға кеңес беруге көмекшілікке тағайындалғандардың бірі болған; Нұрлан Нұрлан Мырқасымұлы Оразалин 1947. 13.05 ; Раббымыздан дерек; «Қырғи қабақ тағдырда қарғыс бар. Алақаны тоғысқан пенде. Жерге сәлем берген. Жазы күрең күз. Тұқымы толарсақтан саз кешкен. Дін Исламға жат көңіл. Кеуде толысқан, жанар қартайған. Міні мейіз кепкен. Дүрдараз. Ат жалында ойнаған пенде.

Кеңірдек алқымда сырқат бар. Жерге сәлем беріп иілгенен қол ақтығы түгел жанды. Құлақ шекеде ыстығы бар. Жүрек қуаты жанған пенде. Иық (лағфуз-мағфуз кітабы) толысқан пенде. Ақ қағаз кірленген (иманың әлсіздігі). Ой толғауы биік азамат. Үнге жалғанған. Періште бар қанатында. От басы қаңымды. Тұла бойды кір басқан (дәретсіздік, басты қорғамаудан). Табан (өрісі) тозған. Шартарапты шарлап ізденген жан. Аюмен (надандықпен) алысқан.

Алқан дүркірген кезден өткен. Сатыға шығып құлаған (көкпен жалғана алмаған). Күйікте назы бар. Отқа лап берген. Жерге сілкінген. Жетеліктен хабар бар құр алқан емес. Өмірден еншісін алған. Бойын тіктеген. Жоққа төзген. Қорқаумен жан алысқан. Жақсы жайсаңмен шағылысқан. От қуатты. Ілікте ілініп тұр. Жаурын толған, кеудеде айныған тұр. Бел әлсірген. Ішектерде сырқат бар. Әруақтың қоолдауында, назарында. Қайназар баба тілеушілігіне ілінген.

Қиқаң басса обалы өзіне. Қаны таза пенде. Өмірде көп қиналған. Көп қате де жасаған. Бірақ түзей де білген. Мінберде тұр. Әкеснің жұртында қажы болған. Нағашы жұрты дүлдүл болған. Топырақ шашқан, ат салысқан. Дәуде болса зары бар. Захар ішкеннен тыныс жолдары бітеліп тұр. Қоймалжыңы қалыпқа келуде. Көзде тұр (қара жын қуаты). Баста тұр. Екі білек шаршаған. Езу тартқан. Ішкі жан дүниесі сырға толған. Бәсір басқан жаны сау. Бақыт кілті бар қолында. Жақсыға жақсы, жаманға жақсы ұрпақ тозу болуы қаупі бар. Инеге ілініп тұр. Жұрт, жұрағат аңдып тұр. Құдайға сенген, бірақ ашық мойындауға қорқады, толыспаймын ба деп. Лайықсызбын деп қорқады.»

Мұндай деректерді алумен, кемісітігін толтыру жолын меңгеруге жақсылықты көбейтіп жетілдірге ата жолында оншақты жылдан астам айналысып нәтижеге жеткен де, жеңіліп қалған да жағдайлар көп болды. Оқырманға және Раббылық ақпаратты алушыға да түсініксіз жағдайлар әрине жеткілікті. Себебі іс жүзінде халын бастан өткізбесе, ата жолында тазару істерін меңгере білмесе, онда ертегі сияқты болуы да сөзсіз. Сондықтан бұл талқылауды жалғастырумен бірге, рухани ахуалдарды қалай бағалауды да алдағы жазбаларда таныстара береміз. Кейінен басына бастап қайта оқып шықса, әрине көп жағдайдың себебін ұғына алатын жағдайға адам баласын ішкі жан күйін бағалау арқылы қандай әрекетеріне, сөздеріне сеніп, сенбеуді меңгеруге де оңай болмақ..(жалғасы бар Қараша 2016 жыл)