«Ей жүрегімнің қуаты перзентлерім (ұрпақтарым) Сіздерге адам ұғымының мінездері туралы біраз сөз жазып, ялкар (естелік, өсиет) қалдырайын. Ықыласпен оқып, ұғып алыңыздар, оның (ол) үшін махаббаттың төлеуі-махаббат. Әуелі адамның адамдығы ақыл, ғылым деген нәрселерменен. Мұның (ақыл, ғылымының) табылмақтығына себептен-әуелі хауас сәлім (іңкәр жүрек, құдаймен сауда) Һәм тән саулық.Бұлар туысынан болады, қалған өзгелерінің (қуаттардың) бәрі жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады..» (Абай 38-сөз)
Сонымен әрбір адам баласындағы тектіліктің, ішкі дүниесінің, сөзінің иман үні зайырының туғанына Мен аты құдайллық нұрмен тән саулығының яғни адамдық мінезіміздің байлығы болып, ата-анамыздың құдаймен қалай саудада болуымен байланысты болмақ. Және мұндай әке-шешелерміздің берген тәрбиесі, оқытқа білімі арқылы ғана біздің мінезіміздің адамдық үш қасиеті толық болмақ. Енді 4-ші тұрғыда ақылдың талабын меңгеруге байланысты төбеден білім алған төрелер ел билеуші болып ал мәңгілік жанын көбейте алғандар қожалар болып аталғанды.
Қазіргі таңда ол замандардан біздің біліміміз, тазалығымыз, және адамдық қасиеттерді бірлеп меңгеруге мүмкіндігіміз де жеткілікті болғандықтан да; қожа, төре деген қасиеттілікті кез келген мүмін адамның меңгеруіне қазақ дәстүрімен мүмкіндік ашылғаны да хақиқат. Сонымен осындай қазақтың адамдық мінездің үш қасиетімен, ұлттық текті толық меңгере алғандар; ел билеуші, халыққа ақыл беруші іс басындағылар болуы хақ. Сондықтанда өзідерін жетілген діннен азат құдаймен тікелей «хауас сәлімде-саудада» болғандықтан да қазақ ел билеу саясатында «зайырлы мемлекет» деген ұғым бар.
Зайырлық жанның иман үнімен байланысты болғандықтан, біздер яғни ата жолдықтар секта аталып, соталып, қудаланған топ болсақ та, әділеті ел билеушілердің жанының жағдайын халыққа таныстырумен шұғылданып, олардан қандай үлгі алып, өзіміздің әделетсіз, зайырсыз адамдық мінезімізді түзеуге, үлгі алуға тырысып жатқанымыздан деп біліңіздер ағайындар. Мемлекетіміздің әділ заңдарының бұрмаланбауын, өздерінің зайырылық тектіліктерін сақтауға деген қадағалаушы мекеме прокуратураның басшылығында ең әділ жаны, ары таза билердің болуы да мемелекетіміздің саясатының әделеттілігіне кепіл болмақ.
Жақып Қажманұлы Асанов; 17.08.1963 жыл; (Бас прокурор), Раббымыздан жан және тән саулығын сұрасақ; «Бүйрек, бауырда шелі бар. Өт жолында тас бар. Бизнес ашу алға қойғаны. Өркендеп өнсем дейді. Шет елде көп болады екен. Аңдығаны адам. Есі екі есе. Жаугершілік заманда киесі қалған жан. Тылсымнан хабар алған. Шоқ жұлдызды. Иманы әлсіз таразыда. Халі мүшкіл. Жоқ іздеп жүр. Жүйкеде ақауы бар.
Бос уақытында көп оқиды екен білімді. Мұрында шаншуы бар. Боз інгенде отыр. Қорегін ағартсын. Шешім таппай жүрген екен. Жерден үлесін ала алмаған. 7 ата наласы бар. Көз ұшында көрнеуді көреді. Райынан қайтсын! Санаулы сансақта тұр. Көктемде өзгеріске ұшырайды. Атасының батасын алсын! Кек сақтамасын! Білім білгірліке емес, ақылға саяды! Қауғасы желініп қалған. Құйрықта бау бар байланып тұр.
Түкке де үлесі жоқ екен. Қасиет азайған. Аумалы төкпеліден өткен. Бауырдың көз жасы бар. Әлем әліппенден басталады. Әлі келмеген әлек дегенге лайықсың. Жүректе үрей бар. Ақауы жамалып тұр. Көз қуаты таусылған. Шегерілуден өтуде. Мал мүлкін садақаласын! Арын сақтасын! Игілікті сатып алсын! Бұл ата-баба аруқатарынан ескерту деп ұқсын! Сонда ғана артына мұра қалады.»
Ата жолын қудалап соттап тарқатумен айналысқандардың ішінде прокуратура мен қауіпсыздык бөлімдері алдына жан салмағаны да сөзсіз. Біздер оларың адамдығы барлары, бұл істі заңға ғана байламай ата-баба аруағына, дәстүріне қарсы болудан айналып өткендерді жеңілдікпен, кешірімен қарағандарды да кездестірдік. Бірақ өкінішке орай тек заңмен білімге байланған, жүрегі тас болып қатып қалғандар өте көп болды. Енді олардың бұл істеріне, құдаймен, ұлтымыздың құдайшылдығына ашық қарсылығына да жауап алып, араларында мұра, ұрпақ қалдыра алмайтын үкімі де жүре бастайды. Барлығын да ескерту біздің шаруамыз емес.
Бас прокурор мырза, заңның әділдігін, мемлекетіміздің саястының дұрыстығын дәлелдесін, деген де өтінішіміз бар ата жолдықтардан. Ол үшін біздерді соттап, үкім шығарғанмен, арасында біздер сияқты өз ісімізді бір минутқа да тоқтатпаған керісінше әлемге үлгі болатын қазақ әулиелерінің ар білімін жарыққа шығарып жатқанымызға тиым салып, Абай-Шәкәрімдерін қайтадан соттасын! Қандайда әділ соттарыңыздың алдында ата жолы атынан, ата-баба аруақтары тарапынан да жауап беруге, үкімдерін, шешімдерін жеткізуге бүгінгі таңда дайынбыз. Және осыменде көп халықтың жоғалмауына, өздеріңізге тездетіп, құдайдың ашық лағнетін түсіруге есік ашып, шындықтың қай жақта екеніне, елдің рухани оянуына да жол ашуға себеп боласыз заңгер мырзалар.
Ал егер мұны орындай алмасаңыздар, онда мемлекеттің заңын, саясатын қорғап, әділдікті сақтаудан, зайырлықтарыңыз жалған және екі жүзділік тұрғысында қабылданған ата заңның да жалғандығы бар деп ұғынамыз! Себебі біздердің бұлшығарған заңдарыңызды, сот үкімінде ешқашанда мойындап, бағынудан бас тартқанбыз, және оны ашық түрде жалғастыра да береміз.
Құлмұханбет Нұрмұхамет ұлы Қасымов; 1957. 18. 05; (Ішкі істер министірі); «Ай оңынан туылған пенде.Шырағданы бар екен. Екі еселі несібесін шашып алған. Көкке қызығуы бар екен. Жерге именсін. Орыс мінезді екен. Күйіктің садақасы бар екен. Жалмаған жалмауыздың сынында қақпанында тұр. Түсі оңды емес. Көр азабының жеңілдігін тілесін! 5 теңгесін жоғалтып алған.
Қыл тамақта ахауы бар. Береке құты қашып дал болған жан. Керегесінің мықтылығына шүкір айтсын. Сенімшілігі тереңде жатыр. Көп ордың құрбаны. Жауының астында тұрып Алладан жарылқау тілесін. Қарғысы сылынар. Жүзі солыңқы. Ағашы сексеуіл. Иісшіл жан. Ішкі құрлыстарында май тоң боп қатып қалған. Биікте самғау арманы. Төрден орын алған жан. Жүректе екеудің құпиясы бар.
Көрпесі көсілген. Бойда мөлшерден тыс тұз бар. Алқан жусыған. Танауда иіс бар. Көзде алқымда қорқыныш жайлаған. Қасиет дарымай қиналып тұр. Ескерту түскен екен. Кез келгенің шапанын аластайтын (бақсылық) қасиеті бар. Жүректе от кіргізіп алған. Еңбегі қатаймаған. Сөз шебері. Қазтуған жыраудың қолдауы бар. Боз кешкен заманда кезбе бабасы болған. Әлемнің төрткіл бұрышына уағыз ақпар таратқан. Қатыгез қанышер аруағы болған. Кәусар бұлаққа шомылсын. 4 көз маңдай қуысы тоқтап тұр (жалаңбастық болмайды). Абай атадан бата алсын. Тәу етсін, жеңілдік алады. Иван Грозныйдың қолдауы бар.»
Әрине мұндай жанның көзімен қарау арқылы алынған деректерді қазақтың ел билеушілері емес, орыс немесе европалықтарға алып беріп, аруақтардың аманатын берсек, онда қазақ ата жолының қасиетті ұл, қыздарына бар жағдайды жасап, азаматтық ғылым мектебін ашып беріп, зерттеп жетілдірумен шұғылданып жан тану арқылы ел басқарудың әділеттілік жүйесін қалыптастыруға жұмылар еді. Бірақ қазақ болып туылып, мұндай сыйды берген құдайымызға мыңнан бір шүкір, ел басшыларымыз құдайға қарсы шауып, арандап өздерін жоғалтып алмай, арасынан есті бірлі-жарымы түсініп, жанын сақтап, өсіруге әрекет қылса да, біздің аруақтардан алған аманатты ақтаған еңбегіміз болмақ. Құдайдан қайтар, деген бабаларымыз.
Өзі есті, зайырлы ата дәстүрін жетік біліп, ел басқаруда мұны басты назарда ұстанған деген Ел басшымыздың ең жақын уәзірі болған; Асқар Ұзақбайұлы Мамин; 1965.23.10. «Қыл тамағы бар. Атырапты кезген жан. Дегер білімді. От азабы бар жанында. Сөз қуған пенде. Қалтасында қанжары бар жан. Ойнас ұғымын тереңде не жатқанын білмеген жан. Көзінде қара бар. Білімі ұштасқан қиғашпен.
Ер мінді. Дауылға қарыс жүреді. Білекте кәрілік бар. Ноғаймен ұштасқан жан. Қызғанышы бар. Қайрымы жасалып, бірақ (Алладан кейін) қайтарылған жан. Бөкседе түйін бар. Өтте шылау бар. Бос кеңістік мазалауда. Миығында жазасы бар. Көк тудың ілтипаны түскен жан. Жаны арқар екен. Аманат, қазақ ұғымын талқылап ұғынсын!
Жүрегінің түбінде кеңдігі бар. Қоншында зәрі қоса жүреді екен. Айға жалғанған. Қимылы шалт. Тілегені бірлік. Көксегені бірліктілік. Жан қуаты таусылған. Иманға серік берген. Қол қуатының тозы шыққан. Дүниенің алқымынан алған. Бесеуі кезген жан. Тоғызға тоқтамаған. Онға салғырт қараған. Ісінде заман бар. Астамшылығы бар. Бес атары алтыннан екен. Әбзелі жасанды.
Былғы көп, жасырғаны Аллаға аян. Қайтары бар екенін ұмытқан жан. «Шоқтығы биік азамат болушы еді, әттең бүлінді, жастайынан сүрінді» деп тұр атасы. Шөбі жусан. Көпке түкірмесін! Мейрім таңбасы болсын! Азығы азат болсын! Алдында нәубет бар абай болсын! Өркөкіректігі бар. Жалқаулықты ұнатпайды. Құзғындардың жемісін тасуда (дін тұрғысында). Қойлыбай ата қолдауы бар.
Жүзінде дау бар. Шекпені таза адал емес. Жемтігі көгерген. Төсінде сыз бар. Налада жамалған. Ауқымды көлемді алған қарызы бар екен, өтелмеген. Сары уызы қанға толған. Қозы құрығы іреген. Беліндегі белдігі қара қуатталған. Ізінде көп аңдыс бар. Қашқаридың кілті бар. Пасықтық мекерлігі. Дүниенің 4 бұрышында ізі қалған. Жас иісті жан.
Бұл дүниеден алатын үлесі қалмаған. Дауылы бар алдында. Кейкі батырдың аманатын орындаса сауапқа кенеледі. Міскінге сауап жасасын. Қоймалжыңы мазалап тұр. Өзге ұлттың наласы бар. Обалдығы көп. Жер басып жүргеніне мәз болмасын, сауап іздесін! Кәпкірі суатқа кеткен.
Күйзелтуші азап бар екенін ұмытпасын. Биліктің ырығында әсілі әумсер. Дара сөздің ұғымын ұқсын! Шайырдан бата алсын! Тақ қол жетпес арман екенін білсін! Төрелігі намазында. Көтібар батырмен тығыз байланысты қолдауы бар.» (жалғасы бар Желтоқсан 2016 жыл) Сонымен дар сөзіміз ұлтымыздың жалауы Қазақ ұғыммен Дәстүр бір тектес ұғым. Қазақ; Салт -дәстүрін ұстанушы деген ұғымды береді. Қазақтық жанды ар сақтайды. Билігі арлы болса қазақ азбайды. Мәңгілік жанын өсіруге дін ұстайды. Ал жан малды сақтайды. Ал мал қуатының өрісті алқабы егінді, егіні жемісті болу үшін Абай атамыздың жоғарыдағы мінездің үш қасиетін жетілдірудің жолында болу да адамдық болар ағайындар.