Ақыл ғылымның жемісі. Оның үш сипатын дүниемен бейнеленуін Абай атамыз Мақсұт деген өлең насихатымен астарлап түсіндірген. Ғылымды болу үшін жаппай білімділікпен меңгеру деген ақымақтық қана. Ғылымды ақылмен саналықпен ғана тауып, адамдықты жетілдірумен Құдайдың барлығына дәлелге, хикметті білімне кітаптарына жалғанумен ғана нәтижелі болмақ.
Ал қазіргі таңдағы әлемдік тұрғыдағы Мен- жанымен басқарылатын Адамдық қасиет-ғылымды меңгеруге қарсылықтан, адамзаттың ар-ұятсыздығынан, дүниеге мастықпен, табиғаттың өзгерісімен, судың құнары, шөптің нәрі, топырақтың азуына себеп болып жатқанмыз хақ. Мұны емдеуге де Құдайдың нұры түсіп, мұндай сасық өнімдермен араласып бейнеленгенде, шілдеде қардың жаууы, су апаттары, ыстық аптапен азапталып және аласапыран дауылдардың соғуы да енді жилей береді. Әрбір адам баласына мұндай нұрдың енуімен ішкі дүниесінің тазалығына қарай көктемі, жазы, күзі немесе қысы ажалы болып бейнеленеді.
Ай санап, апталап Алланың нұры жер әлемге толассыз енді түсе береді де ғылымның қарсылығын, ерікті қозғалыстан, құдаймен оның құдіретті қолдары аруақтармен басқарылатын еріксіз қозғалысқа айналдыра береді. Әлемнің дүние өркениеті біліммен ерікті түрде ғана қозғалып, аруақсыз тіршілік етуге бейімделгендіктен мұндай еріксіздік қозғалысқа қарсы тұруға ешқандай амал таба алмай, өзін-өзі, табиғат күштерін басқарудан қалып күйрейді де. Біздің ел басымыздың да отыз елдей болмағы, тек заңмен ғана ел билікпен ерікті басқарудан, еріксізге айналып, арманы да ертегі болып, заңның күші мүлде әрекеттен қалып, оған сенген талайлар мазаққа ұшырайды да.
Ал әлемді құтқарудың, тағдырлық уақыт, аруақ қолдар арқылы барлық қозғалысты басқара білудің, рухани өркениеттің амалы қазақтың дәстүрімен, ата жолында ғана. Бірақ оған ібіліс ұрпақтары білімді қауымдықтар, дінші «ғұлмалар» қалайда кедергі жасауға түрлі жалған жолдау, жоба жасап халықты әбден тозғындыққа түсіріп барып, өздері де Құдайдың лағнетімен күйзеліске түсіп, ұрпағы тегі азып, жоғалып халықта жақынын, туысын, ұрпақтарының тағдыры тәлкеке түсіп, амалсыз ес жинап көтеріліске шығумен ғана түзелетін түріміз бар.