Діннің негізгі шарты тәубеге келу, яғни «Біліп, білмей істеген күнәларадан жаратушымыздан кешірім алу» Християндық діндерде шіркеулерде арнаулы ақталуға арналаған арасында пердесі бар бөлмелер болып, қандай қылмыс жасса да, оны дін қызметішісіне айтып кеңес сұрап ақталатын болған. Қазақ дәстүрінде де әулиелердің алдынан өту батасын алу, деген үрдіс болғаны ғибратты әңгімелерден кездеседі.

Бір әулиенің алдына екі әйел келіп, біреуі өзінің таудай күнә жасағанын айтып, екіншісі ешқандай ауыр үлкен күнәсі жоғына кепілдік беріп бата сұрапты. Сонда әулие кісі; Онда екеуің де даладан тас алып келіңдер, ауыр күнә жасағаның сондай бір тасты көтергеніңше алып кел. Ал екінші майда қателіктермен күнә жасамағаның болса, онда майда тастардан бір қалтаға теріп алып кел деген екен. Сонан екеуі де тасты алып алдына келгенде, енді оны алған орындарыңа қайта апарып тастаңдар, деп бұйрық беріпті.

Сонымен үлкен тасты қайдан алды, оны өз орынына қайтару оңай болып, ал майда тастарды қалай қай жерден алғанын таба алмаған екінші әйел, қайта алып келіпті әулиенің алдына. Сонда әулие тұрып; Көрдіңдер ме ауыр күнә жасағанды түсініп, тәубеге келіп сондай сауап жасап қайтару оңай, ал майда қателіктердің күнәға айналып жүк болғанымен оны қалай, қашан жасағаныңда есіңде қалмайды, сондықтан оны ақиретке өзіңмен бірге ала кетіп тозақта тазарасың, деген екен. Ата жолының қызметінің негізі халықты осындай біліп, білімей жасаған күнәларынан және онан пайда болатын түрі ауру, қыспақ, жол байлау, тағдырдың үзілу сияқты адамдық құндылықтарын қайта табу жолын меңгеруге жәрдем берумен байланысты екені сөзсіз.

Бірақ ол үшінде өзіміздің мұндай ақталу жолының кезеңдерін өтуге, және оған әулие-әмбилердің аруақтарына жалғанып, бағыт бағдар ақыл кеңесті алудың намаз орындауларын меңгеру де керек. Мұндай істердің белгілі бір білімі қағаидасы болмағандықтан, бұл жолда ізденумен қателесу, қателіктерден де тәжірибе жинап білімін қалыптастыруда ұзақ жылдармен атқарылғаны да сөзсіз. Қазіргі таңда талай мыңдаған пенделердің тағдырларын түзеу жолында, нақты іс шараға айналған ақталу ісінің оның тәрбиесінің тәжірибелік тұрғыда білімі қалыптасқаны хақ.

Бірақ бүл тәжірибемізді халық арасына еркін таратуға, шәкірттер дайындауға кедергіні ел билігі мен дін муфтиятының жалғандыққа негізделген саясаты мен ібілістің ықпалына негізделген білімі де халықтың ақылын қазыққа байлап, мұның улы жемісінде молынан беріп жатқаны сөзсіз. Сонда да болса, біздердің ұзақ уақыт күткен өзіміздің бұл сәждеміздің хақиқатын дәлдеуге де мезгілі жетті деп түсінеміз. Себебі бұрынғы кезеңдерде жалпы халықтың жетелік, саналық ақылы мүлде жоғалумен бірге, жандары да өлі болғасын, мұндай білімді тәжірибені түсінетін қазақ ұрпақтары өте аз кездесетін.

Қазіргі таңда, аз да болса да құдайдың рахымына жалғанып, ата-баба әруақтардың жарыққа шығуымен халықтың ішінен жандары тірілген, жетелік тұрғыда ойлана алатын ер, әйелдер көрніс бере бастады. Сонымен біздерге мұндай ақпараттарды ашық жариялаудан зиян бар ма, деген сауал да бар. Әрине мұндай деректерді жаны жоқ, мисыз, ойланбайтын пенделер түгіл, жетелі адам баласының өзі шала ұғынулары сөзсіз. Бірақ ауру деректерін, күнәлік болмысын жариялғаннан керісінше мұндай тығыулы жатқан қара түнек күштерінің өздерінің әруақтық жүйесіне де ашық мәлім болып, тағдырын түзеуге деген жәрдемнің пендесінің жанына да белгі түсіп, амал қылуға да жағдай болады.

Сонымен қазақ билігі мен дін қызметшелері, білімді қауым өкілдері өздерінің меңгерген діндерін, ұстанымдарын ешқандай қарсылықсыз, қателіксіз деп түсініп өздерін жердің тәңірісі еместігін білдіру үшін, қалса да, қалмаса да құдайдың үкімі болып, бәрібір ата жолы ақталу, тазару тағдырларын меңгеруге байланысты істің, халық арасында жаппай меңгеретін мезгілі жақындап қалғаны да хақиқат. Олай болса, бұл істің басында жүріп өздерін тура жолда және періштелігі тақуалығы жетілген, деген ұғымды қалыптастырған қауымның шынында ақыл ағзаларының қаралықтармен жүктелген, қара оқпандары пайда болып тағдырларынан да ажырап, түбінде арты жамандықпен ғана аяқталатын білдіруге, мүмкін құтқарылу жолына түсер деген ниетпен жалғастыра береміз.

Сонымен кімнің ішкі қасиетімен, сыртқы сымбаты үйлесімде, кімнің ішінде аласы бар, кімнің миы уланған, өзінің ішкі дүниесінен, тән ағазаларынан хабар алуды жаны тоқтатқанын, кімде діннің бірлігі жетелік, саналық ақылы барын анықтауды жалғастырып көрейік. Ол үшінде иман мен сенімінің , рұқ пен жаның әрекеттерін сипаттарын қалай анықтауға болатынын да өзімізді тануға біліміміз жетпегендіктен де өзгені тану арқылы өзімізде де осындай ақуалдың барын да сезіне білу керек. Ал енді дін муфтиятының ғұламалар кеңесінің тұрақты мүшесі, халықты құдайға қалай жақындауға, өздері тура жолдамыз, жаннатық нұрмен байланыста тұрмыз деп өзі сияқты сүйікті құлы болуды уағыздап жүрген ғалым;

Мұхан Исахан 1978 жыл. 8.11; «Асқазанда, жаурында сыз, ақау бар. Бой қуаты әлсіз. Бойда түйін бар. Тұқымы жойылу қаупі бар. Материалдық дүниеге көп көңіл бөледі. Үнемі жүректің айнуы бар. Өнімі аз. Бойға жабысқан, бітісіп кеткен тіл көз қара қуат бар. Қышыма дерті бар. Рухы әлсіз. Сол қабырғасында сынық бар. Ауыр соққы алған. Өмірдің соқпағынан тұтылған. Жер сүзген кезі болған. Ноқаттық бар. Кәусар бұлақпен өмірге келген. Тумадан арада сыз, араз кикілжің бар. Төсекте сыр бар, саябырсыған. Нақтылық жоғалған.

Пайымдаулығы басым. Төсте тұр. Әруағы тозақтық. Кір басқан. Итте ақысы қалған. Төзімділігі басым. Басында жарақаты бар. Қайназар ата қыспағында. Нүкістігі бар төменде. Жер су атауымен байланысы бар. Туғанда айдан хабар алған. Найман ата қолдауы бар. Желкеде қоң бар (жетесі жабылған). Батыр ұрпағы. Денеде түк бар. Жиркеншек. Сөйлеу мәнері дөрекі. Амандығы түзу.»

Енді муфтиятық «ғұламалардың» тура жолда болып пайғамбарымызға, әлемдік жүйеге жолдарына қуат қоспақ түгіл, өздері ақталуды, әулие-әмилер арқылы жер анадан қуатқа жалғануды қажет етеді екен. Жаратылыстан алған; «Кәусар бұлақпен өмірге келген.» имандық, тектік қуаты болғанмен оны өсіріп өндіре алмаған. Тек қана белгілі білімге негізделген сенімі ғана бар. Абай атамыз мұндайды; «Такледи иманды» деген екен. Иман жанға қосылатын қуат болса, ал жанның ақыл ошақтарына ішкі ағзалардың қара күштерден ақталуына тәуелді болуын білсеңіздер, сенімінің де жағдайын ажырта аласыздар.

Дінсіз өмір жоқ. Дін біздің амандығымыз жанымыздың әрекетімен байланысты. Дініміздің әрекетінен; саулық-серт-сауаптылық болып өмірдегі тіршілік амалдарымыз бейнеленеді. Қазақ елінде өздерін текті халыққа дұрыс өмір сүруді , бақыты болуды өздерінің білген, көрген, оқыған білімдерін дінге айналдырып үйретушілер де жеткілікті. Кезінде ныспыларыңды орыстан ажыратып, «Ов, ев, оваларсыз» нағыз текті қазақ болу дінін ұстануға халықты үгіттеудің алдыңғы сапында болған ағайынымыздың, мұндай дін ұстанымынан қандай рухани жетістігі барын Раббымыздан сұрасақ;

Қазбек Иса 1962. 23.04; «Атақ құмар.Даушылдығы (даукестік) қанында бар. Иегі таусылған. Көкірегі ояу. Ернеуі кір басқан. Сұқ шалдығы бар. Төзімсіз, сабырсыз. Қара қуат жинаған. Бір орында отыра алмайды. Әруақтың назарында. Айша ана қыспағында булығып тұр. Көріпкелдік қасиеті бар. Кейде өркөкірек. Құрт ауруы бар. Тезек төре қолдауында. Жанашырлығы басым. Ер мінезді пенде. Тасырлап тұр. Жібі кірлеген.

Екі білек сынында (тектілік ажырау қаупінде). Қыл қаламға шыр біткен. Аққа жақпын дейді. Алқымдап сөйлейді. Қыңыр, қырсық мінезі бар. Бауыры базынап тұр. Түйе мінген. Көпке өкпесі қара қазандай. Тумаларымен жақсы қарым қатынаста. Арқа сүйек толған. Тазалау сытысынан өте алмай дал болуда. Темір тұлпарын жаңарту қамында. Әкілікті ұнатпайды. Табаны (өрісі) тозған.

Ниеті таразыда тұр. Ғайып Ерен 40 шілтен шылауында. Өктем мінезді. Алғырлығы бар. Құйрыққа жабысып тұр. Тәубешіл. Көкірек шаршап тұр. От басында шешілмей тұрған қиындығына алаңдаулы. Жүрегі жұмсақ. Екі бүйректе сыз тұр. Тұла бойда ыстығы бар. Рең жүзі кірлеген. Қиналып тұр. Көзді аластау керек. Құлақта мүкістігі бар. Аманат арқалған пенде. Жын соққанда тұтылған. Тізе әлсіз. Кесір жасаған. Налаланған. Ақ телпектің құрсауында. Табиғатпен үйлесімділігі бар. Желкеде тұр.»

Бұл ағайының тектілік қасиеті мен қаралықтың үстемдігі үнемі арпалыста тұрғаны байқалады. Туғанан алған сыйы Мен қуаты болғанымен оны иман тұрғысында өсіре алмаған. Көрпкелдікте жаның тегімен Мен қуатымен байланысты екенін білген жөн. Тазалық, тақуалықты алмағандықтан, құдайға қарсылықтан ішкі сарайы, ақыл ошақтары лайланған. Тағдыры да ажырау қаупі бар.

Демек орыс ұлтын жек көріп, Алланың ұлттарға түсірген тағдырына қарсы болып, ақымақ қауымдықтарды азғырып, аты жөнін қазақшалағанмен, құдайсыз қурай да сынбайтына ашық дәлел бар. Осындай әке, атасының есімдерін ат қылып жалғап жүргендердің адамдық бірліктегі қандық тектен ажырау қаупі неге ұқсастығына да назар салыңыз. Ойланып аңғарып салыстырып зертеп көріңіздер. Ал енді ақпараттық орындарда түрлі пікірлер мен қазақа жат ағымды дәріптеп жүр, деген ағайының иман айнасына, рухани ахуалына үңіліп көрейік;

Бекболат Қанайұлы Тілеухан; 1966. 7. 08; Шырқау шегінде. Тұйықталған пенде. Жер құшқан ет жақыны қолдап тұр. 8 рет өлімнен араша болған. Мың соқпақтың сынын да болған. Үрей құшқан кезеңнен өткен. Торқалы тойында сөгіс алған. Жыр алыбы Жамбылды пір тұтады. Сүйінбай ата қыспағында. Баста сақина бар. Мейрімділігі бар. Елден, бөтеннен жасырған байлығы бар.

Кеуде тұста қарғысы бар. Жолында тосқауылдарды жеңіп келеді. Өте ұстамды. Аллаға сенімі зор. Тоқалын өте жақсы сыйлайды екен. Зеңгі баба қолдауы бар. Шекпенділермен еріксіз ауыз жаласқан. Қағаз қаламы кірлеп тұр. Сертшіл. Иығында ауыр жүгі бар. Өткеннен сабақ алмаған. Екі аяқта балтырға дейін жіп байлаулы. Кеуде төс тұсында өткен жөйт бар. Кереғар тірлік жасап, соның зардабын тартуда. Отпен ойнаған.

Қыз балға қатты тісі өтіп кеткен. Тәкәппар ожарлықты ұнатпайды. Бала кезінде көп оқыған. Жезтырнақтың құрсауында тұр. Тылсымнан хабар алып тұрады. Әруақтың назарында. Нағашыдан жиендік алған. Үш жүздің қамын ойлайды. Халыққа өкпесі қара қазандай. Тума-туысқа захар көрсеткен. Ішекте түйін тұр.Тәуәсілі (сабырлыққа келу, тақуалықты меңгеру) айқын пенде. Мида ауқымды зіл бар. Тұқым қуалған қарғыс бар, өзі сезеді екен. Қос пенденің тілегін орындап сауабын алған.

Жаманынан жақсылығы басым. 7-бабасы дүр болған. Нағашы жұрты отпен ойнаған дүлдүл болған. Қыранның жиені. Аузы жақсыны көп айтады. Марғасқаның майданында жеңіліс алған. Ашуға иманды. Кәусар бұлақты аңсайды перзент күтуде. Аруақтың ақ қағазға ораған үлесі бар.» Ал енді өздерін тура жолдамыз деген, қазақ дәстүрін терістеген ғұлма, дінші аталғандардан Бекболат мырзаның имандылығы әлде қайда жоғары тұрғанын аңғаруға болады. Досай мырзамен екеуін бір топқа қосып ата жолында ақталып, тағдырларын түзеуге, иманың жоғарғы дәрежесіне жалғануға «ғұламаларға» қараған да әлде қайда оңай әрі жылдам мүмкіндіктері бар. Себебі сенімдері ата текпен байланысты қалыптасқан … (жалғасы бар 2016 жыл)