ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТI

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТI — қазақ халқының ғасырлар қойнауынан ұрпақтан ұрпаққа жеткен рухани, мәдени мұрасы, сөз өнерiнiң асыл қазынасы. Қазақтың сөз өнерiнiң тегi әрiден, түркi тiлдес тайпалардың өз алдына халық болып қалыптаспай тұрған кезiнен басталады. Халық фольклоры мен поэзиясының негiзi сол тайпалар шығарған ертегi, аңыз, мақал-мәтелдерде жатыр.

Ежелгi түркiлердiң арғы ата-тегi саналатын сақтардың батырлық жырлары арасындағы мазмұн, түр, стиль бiрлiгi көркемдiк дәстүр жалғастығы тұрғысынан ғыл. негiзде дәлелдендi. Сол себептi б.з.б. дәуiрлерде шығарылған “Алып Ер Тоңға”, “Шу” батыр, “Атилла”, “Көк бөрi” және “Ергенеқон” дастандары бүгiнгi Қ. ә-нiң қайнар-бастаулары болып табылады. Сондай-ақ аталған қаһармандық дастандар өзiнен кейiнгi тарихи кезеңдердегi — Түрiк қағандығы тұсындағы (8 ғ.) әдеби жәдiгерлердiң (“Күлтегiн”, “Тоныкөк”, “Бiлге қаған” жырлары) жазылуына үлгi-өнеге, негiз болды. Түрiк қағандығы тұсындағы жазба әдебиет өзiнен бұрынғы сақтар мен ғұндардың ауыз әдебиетi үлгiлерiмен генезистiк, типол., дәстүрлiк үндестiкте дамыды.

Түрiк қағандығы дәуiрiнде шығарылған ерлiк эпосының бiрi — “Қорқыт ата кiтабы”. Ал, бұдан кейiнгi Қарахан мемлекетi тұсындағы немесе ислам дәуiрi (10 — 12 ғ.) деп аталатын тарихи кезеңдегi түркi халықтарының қоғамдық-мәдени даму тарихындағы Қайта өркендеу — Ренессанс дәуiрi деуге болады. Бүкiл түркi қауымын әлемге танытқан Әбу Наср әл-Фараби, Әбу Әли ибн Сина, Әбу Райхан әл-Бируни, Махмұт Қашқари, Жүсiп Баласағұни, Ахмед Иүгiнеки, Қожа Ахмет Иасауи, Сүлеймен Бақырғани, т.б. осы Қайта өркендеу дәуiрiнде тарих сахнасына шықты. Олар өзерiнiң ғыл. және көркем туындыларында гуманистiк идеяларды, адамгершiлiк пен қайырымдылықты, т.б. iзгi қасиеттердi көтердi. Бұған әл-Фарабидiң “Риторика”, “Поэзия өнерi туралы”, ибн-Синаның “Даныш-намесi” (“Бiлiм кiтабы”), әл-Бирунидiң “Хикметтерi” (“Даналық сөздерi”), Махмұт Қашқаридiң “Диуани лұғат ат-түрiк” (“Түркi сөздерiнiң жинағы”), Баласағұнидiң “Құтты бiлiгi”, Иасауидiң “Диуани хикметi” (“Ақыл кiтабы”), Бақырғанидың “Бақырғани кiтабы”, т.б. толық дәлел бола алады.

Толық оқу…

Қазақ әдебиеті

Қазақ әдебиетiнiң ежелгi бастаулары б.з.б. 3 — 1 ғ-лар аралығында пайда болған “Алып Ер Тоңға”, “Шу батыр” дастандарында жатыр. Осынау жазбалардағы оқиғалардың қазақ халқының арғы тарихымен тығыз байланыста өрбiгендiгi соңғы уақыттардағы ғыл. iзденiстер барысында толық дәлелдендi. Орхон-Енисей жазба ескерткiштерi ұлттық әдебиетке тiкелей қатысты үш түрлi мәселенiң басын ашып бердi. Бiрiншiден, қазақ жазба әдебиетiнiң түп-тамыры Түрiк қағандығы тұсынан басталатыны белгiлi болды. Екiншiден, өз дәуiрiнiң кескiн-келбетiне сай дамыған мәдениетi мен өнерiнiң болғанын айғақтады. Үшiншiден, жазба жәдiгерлер поэтик. қуатымен, тарихи шежiрелiк сипатымен және ой тереңдiгi, мазмұн байлығы, көркемдiк қасиетi жағынан түркi тайпаларында сөз өнерiнiң жоғары дәрежеге жеткенiн көрсеттi.

Толық оқу…

Ата жолы — Ар жолы

Ата жолы - Ар жолы

Қазақ елі назарында Алланың,

Ата жолы-ардың жолын таңдағын.

Бізге жеткен аян болып тылсымнан,

Аманаты ол — Арыстан баб бабаның.

 

Қайырмасы

Адал жандар тебіренсін толғансын,

Өз антыңа адал болу ол да сын.

Біз таңдаған ата жолды,ақ жолды.

Ғайып ерен қырық шілтен,

Қыдыр баба қолдасын!

Толық оқу…

Қазақ тілі

Күш кеміді. Айбынды ту құлады.
Кеше батыр – бүгін қорқақ, бұғады.
Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,
Қан суынған, жүрек солғын соғады.

Қыран құстың қос қанаты қырқылды,
Күндей күшті, күркіреген ел тынды.
Асқар алтай – алтын ана есте жоқ,
Батыр, хандар – асқан жандар ұмтылды.

Толық оқу…

kazan

«Қазан» күйі қалай шыққан?

kazan     Қазақ сахарасына көнеден жеткен әрі кеңінен тараған көркем күйдің бірі — «Қазан». Негізінен, қобызбен әрі домбырада да тартылады. Мәселен, сарысулық домбырашы Мәді Шәутиевтің домбыраға түсірген «Қазан» күйінің тамаша бір нұсқасы ел-жұртқа белгілі. «Қазан» күйін атақты қобызшы Ықылас көбіне «Қазан сүргісі» немесе «Қазан жорығы» деп тартқан.
«Қазан» күйі атынан да көрініп тұрғандай, күллі түрік нәсілінің ең бір қанды да қайғылы тарихына — ай күмбезді Қазан қаласының күйреп құлауына арналған. Яғни «Қазан» күйінің шығарылған уақытын 1552-1560 жылдар аралығы деп шамалауға болады. Ислам дінінің Еуразия даласындағы белді тірегі болған «Қазан» қаласының қопарыла құлауы қаһарлы Иван патша бастаған кәуірлердің айбынын асырды, түрік нәсілінің түңлігін тіліп, керегесін уатты, шаңырағын шақты. 

Толық оқу…