Адам баласына тағдырына жеті адамдық, жеті жамандық-кәпірлік жазылады. Абай атамыз «Күшік асырап ит қылдым, ол балтырды қанатты» деген осы жағдайды ескертеді. Жеті жамандық ібілістің жаннаттан «кет» деп қуылып, иттік сипатқа айналған, адамзаттың жыныстық гармондық жүйесімен, жыныстық еркшелік жаратылысымен байланысты кісілігі болмақ. Сондықтан алты жамандықтан, нәпсілік сезім қуатының қозғалыстық жүйесінен, көңілден, алты ауыздық араздық ит мінезділік қылықпен кәпірлік шығады. Ал енді бірі тілмен байланысты кісілік (кісімсіп сөйлеу) кәпірлік болып бейнеленеді. 

Сонымен шайтандық; тілімізбен, ал жындылық; қылық әрекетімізбен ақылымыздың жағдайымен байланысты болмақ. Мұхаммед пайғамбармыздың аяқты мәсіғы болуымен, ақылдың толымдылығы да аяқтың тазалығы, табаның ағарумен жер анадан жалғанып ғылымнан қуат алумен байланысты болмақ. Ал аяқтың жерден ажырап, екі ортадан ғана рухани азық алудан хайуандық жүйенің ең адамзатқа жақыны болып; мысықтық, иттік мінез, кәпірлік қана пайда болады да, балтыр ашылып қан азады.

Олай болса, өлілерге иман тілеп, олар арқылы жер анадан тазарған рухани азық алмай, табанымызбен жемей, кәпірліктен ақталып тазаруда мүмкін емес. Бастағы төрт жынды тазартып, маңдай көзбен көкке жеті жұлдызға, құс жолына жалғанып, ар ұятты жеті жақсылықпен көбейте алмағанда онда әйелдер он теңгелік малдық қуатын меңгере алмай, қаншыққа айналса, ал еркектер сабырлықты иманмен меңгере алмай, төбет болып дүниелік тіршіліктің соңына түсіп, кім тамақ берсе, соның құлы болмақ. «Сүйекпен ұрған ит қыңсылмас» деген, кәпірлік қағиданы ел билеушілердің бүгілгі саясатынан көруге болады.

Діншілердің жалпы елдің кәпірлігінің ашық белгісі қабірдегі туыстарын азықтандырудан бас тартуын, Құранда ашық аяттармен ескерткен. «Алла өзі ризық беретіндерді біз тамақтандырамыз ба?», деген сылтау айтумен; «Қабірдегілерін тастап қойған кәпір елдей болмаңдар» дегенді Раббымыз. Өлілерін риза қылмай яғни жеті атасын аруағын рухани жетілдірмей, өз қауымын түземей, Алланың қалауын, ғылымын алмай, кәпірліктен, тозақтық белгіден құтылу мүмкін емес.

Ел билеушілердің атақ, шенге иманын шатақа байлап, кәпірлік салтты халықа ерксіз заңмен мәжбүрлеуінен, бүкіл елді кәпірге айналдырып болып, енді бұл қылмыстың артын жалған рухани жаңғыру деген, жолдаумен жабуға тырысып жатқаны бар. Мысалға саналықты ар-ұятсыз білімен меңгеру, үш тілмен ғылымды болмақ, латын таңбасына ауысыр орыстан іргесін бөліп алмақтың бәрі адамдыққа, адамзатқа деген махаббатқа ұқсас құндылықтырды меңгеруге деген қарсылық өз қорасын қорыған иттік кәпірлік қана. Ақ жаулыққа тиым салған халық қалаулылары кәпірлік заң шығарса, оны дұрыс деп қуанып қалаған халық қалай кәпір емес деп айтамыз? Ал Құдайсыз қурай сынбайды дейтін кәпір емес қазақ, қазіргі таңда өте азы ғана.

Адам баласындағы ішіндегі жеті жақсылықтың жеті жандық негізде аруақ қолымен де бейнеленіп, жеті ата тегіне жалғануға Алланың ірбір пендесіне иіріп берген діннің (днкалық) жібі болмақ. Мұндай адам баласында қандайда адамзатпен ұлтына, түр-түсіне қарамай бір-бірінен алатын, алмасатын ортақ құндылықты іздеу арқылы жақындықты адамгершілікті қалыптастыруға тырысады. Ал жеті жамандықтың қаралықтың үстемдігінен, керісінше қалайда мұндай адамзатққа деген махаббатың арасына от салып кекшілдік салтын ұстанып, иттік мінезді дәріптеп кәпірлікті артырады. «Орысқұл, арапқұл т,б» сөздермен орыс ұлтынан қалайда бөлініп текті тілді сақтаймыз, латын таңбасына көшеміз, деп жүргендер осы кәпірлікті арттыруға, деген ібілістің ұрпағына айналған перілік жүйемен басқарылып тұратындар.

Қазақ дәстүрі ата жолы, Абай атамыздың қалдырған насихаты кәпірліктің барлық белгісін жойумен, күресумен ұлттық тектің құран, пайғамбар сүнетімен негізделген жүйесі екіні де хақ. Адамзатқа аманат өз тектерін танып оны жетілдіре белуде керек. Сондықтан да Абай атамыздың; «атадан алтау, анадан төртеу туғанмын..» деген астарлы сөзінде бәйбіше тоқалдық салттың жеті жамандыққа ондық рухани қуаттық жүйе арқылы тектілікті толық меңгеруді (7+10=17) білдіргенді. Ал енді әйелдің қаншықтық кәпірлігіне қарсы тұрып, тағдырынан бұл белгіні де жойудың ең тиімді тәсілі де қазақ дәстүрімен аруақтардың көрсетумен ғана өз ара некелесудің жүйесі ата жолында көрсетіліп жатқаны да хақ. Бірақ бұл құндылықты өздерін қандық тегі әлсіреп, қызыл пері иті қаншық болып алған әйелдер қауымы мұндай істі ойын алған еркекті жабылып талайтындары да өтірік емес.

Сонымен қазақ елінің бүгінгі рухани жағдайы кәпірліктің барлық қылығын меңгерген, сонымен өмір сүрудің әдет-салтын қалыптастырған ел боламыз. Екі қуаныш қатар тұрмайды, дүниенің қызығымен, қуанышын ақиреттің байлығын қатар меңгеру мүмкін де емес. Сонымен қазақтың елін дүниенің байлығын меңгерудің өнерін, ел басымыздың арқасында ешқандай да әлемдерден кем меңгере алғанымыз жоқ. Бірақ, керісінше кісіліктің жүйесінде ол елдерден де артық кәпірлікте төмен рухани құдыққа елді ел басшыларымыз, білімді қауымдықтар, діншілердің көмегімен қияметтік мезгілге жеткізе білді де.

Қандайда бір рухани жағдайдың ғылымдық тұрғыда сөз атаулармен ұғымы, ойының білімі болуы шарт. Кәпірлік ит мінезділікпен, жыныстық құштарлықпен белгісі; Тырнақ, Аяқтың, бастың, терінің арамдануымен жүрек сезімталдығы ақылдың аңғарымпаздығының жоғалуынан туындайды. Ақылдың аңғарымпаздығы сөздің ұғымын астарын, ішкі ойын түсінумен, ой білімін бұзбай, ана тілінде бөтен сөзді араластырмай таза сөйлеумен байланысты. Бұл қағида сақталмағанда, ұғымсыздықтан жеті жамандықтың өсуіне, көбейуне жағдай туып, онда кәпірліктің төмендегі сипаттары пайда болады;

1.Өсімқорлық; 2. Зинақорлық; 3. Жалаңаштық; 4.Аш-көзділік; 5. Қабір азабынан қорқпаушылық; 6. Қаскөйлік, кекшілдік; 7.Дарақылық; 8. Өзін –өзі өзгелерден биік санау, жалған тектілікті дәріптеушілік; 9. Қырық буын қозғалыстың ақылға бағынбаушылығы тозаққа апартын 9 түрлі бұзықтық кісілікті құранда да ескерткен Раббымыз. Қазіргі діншілердің өздірін таза мұсылман періштелікпен бағалап, тозақтан құтылғандарына Құдайдан кепілдік алғандай бірі пір, бірі ғұлама ақылшы болып жүргенімен осы белгілердің талайын көруге де болады іс әрекет сөздерінен.

Ел басшыларның рухани жаңғыртпақ болып, өздерін рухани жаңғырған таза мұсылман, мүмін санағанымен шынында арсыздық тұрғысында кәпірлер болып, мұны жасыру үшін жалған білімдерді, болжамдары тықпалап, халықты алдап рухани оянуға, деген жолын кесумен айналысып жатқанын да білген жөн. Ал енді біздің ата жолына аруақтардың берген үнімен жазып жатқан бұл деректерімізге келіспегендерге оп-оңай, құранмен, өз аруақтары арқылы ішкі дүниесін ақтарып, жамандықтарын ашып көрсетуге де Раббымыздан алған қасиет нығметіміз бар. «Қазақ елінің дін, ел басшылары мен зиялы қауым өкілдерінің рухани тектілік, зайырлық, кісілік дәрежелері» деген тақырыппен де ел, дін басшыларымыздың кәпірліктерінің сипаттарын ашып, талқылып көрсеттік. (жалғасы бар Шілде 2017 жыл)