Құрамалы, қорғанды үйің болады,
Айнымалы, төкпелі биің болады.
Халыққа бір тиын пайдасы жоқ
Ай сайын бас қосқан жиын болады.
Ішіне шынтақ айналмайтын
Ежірей деген ұлың болады.
Ақыл айтсаң ауырып қалатың
Бедірей деген қызың болады.
Алдыңнан кес-кестеп өтетің
Кекірей деген келінің болады.
Ішкенің сары су болады,
Берсең итің ішпейді,
Бірақ адам оған құмар болады,
Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады.
Ит пен мысықтай ырылдасқан,
Еркек пен қатының болады…
Қасиетті Құран Кәрімде: «Ей, адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық. Сондай-ақ бір-бірлеріңді тануларың үшін сендерді ұлттар, рулар қылдық»/ Хұжырат, 49-13/ – деген сөз бар.
Шүкіршілік етелік, Жаратушының бізді ұлт етіп жаратқан кеңшілігінде мін жоқ. Ал осы ұлтты ұлт есебінде ұстап қалу, өзімізше ойласақ, әрбір қазақтың, сол қазақ тіршілік етіп отырған мемлекеттің ең негізгі міндеті! Демек, халқымыздың тілімен емес, ділі, жүрегі дін деп соққан зиялылары осы тұрғыда исламға өз жанашырлығын танытулары керек. Бізге ешкімнің емес, таза қазақия діни құрылымы мен дәстүрі қажет. Ол мәселен пір ұғымына негізделген жүйе.
Оқырманға түсінікті болу үшін алдымен пір деген сөзге және оның Қазақ еліндегі тарихына назар аударалық. Осы орайда ойға Еңбек Ері, жазушы Әбіш Кекілбаевтың төмендегі сөздері оралады: «Халық ұғымы табиғатқа саясаттан да көбірек әрі тікелей тәуелді көшпелі үрдіс – рух ықпалын қашан да бірінші орынға қойған. Олар табиғи өзгерістердің өзіндік жүйесі мен заңдылығы барын ежелден аңғарды. Оны өз өзінен емес, санадан тысқары әлдебір құдіреттің еркімен болып жататын құбылыстар деп түсінді. Қауым сол өзгерістерден аман-сау қалу үшін табиғатқа ықпал ете алатын құдіретті таба білу керек деп санады. Бұл кез келгеннің емес, айрықша қасиетке ие болып жаралған әруақты адамдардың – абыздардың ғана қолынан келеді деп есептелді.
Атақты Абылай ханның белді, бас билерінің бірі. Шақшақ Жәнібек тархан, тама Есет батыр сияқты ірі тұлғалы батыр, билердің жорықтас замандас досы. Әкесі Тілеулі батыр 92 баулы Қыпшақ жұртының құрама қолын басқарған Аңырақай, Қалмаққырылған, Қалақұм тағы сондай атақты шайқастарда талай – талай ерлік көрсеткен Абылай ханның жеңімпаз батыры болыпты.
Осындай ұлы батырлардың, билердің ортасынан тәлім алған Нияз ержете келе Есіл, Нұра жағаларын, Атбасар, Қараөткел, атырабын мекен еткен елдерді басқарып, оларға әділ билік жүргізген. Елдікті, ерлікті, бірлікті, ынтымақты, адалдықты, адамдықты уағыздап келген. Нияз бидің тапқыр, шешендігі жөнінде мына бір аңыз ел есінде қалыпты.
Атақты Абылай ханның он екі биі болыпты. Бәрі шетінен «сен тұр мен сөйлейін» дейтін нағыз дана, шешен екен. Талай айтыс, тартыста, билік, шешім кезінде әлгі билер бірінен – бірі асып түсіп отырған. Мұндайда бірін – бірі күндеу, қызғанышта болады емес пе? Өзге он би:
Сыпатай би Әлібекұлы — (туған, өлген жылы мен ата бабалар шежіресі белгісіз) — Дулат тайпасының Ботбай тармағынан шаққан айтулы би, ірі батырларының бірі. Сыпатай бидің арғы аталары Алатау атырабы Балқаш көлі мен Іле өзенінің алқабы екен. Әлібек шаруа баққан ауқатты кісі бопты, оның, Аңдас, Сыпатай, Кемпір, Күшік деген төрт баласы болған. Сыпатай анасынан туғанда екі алақанын жауып туады. Ауылдың сәуегей қариялары: «бұл бала өсе келе елін ашса-алақанында, жұмса жұдырығында ұстайтынел қамқоры болады екен» депті. Сол ботагөй ақсақалдың айтқаны келіп, Сыпатай он жетісінде атқа қонып, ел билігіне арласады. Сыпатайдың әділ төрелігін, адамгершілігін, елге қамқоршылығын көрген ауыл аймақ оның төңірегіне топталып, ел бола бастайды.
Әйтеке би Бәйбекұлы – Кіші жүзден шыққан қазақтың атақты шешен биі. Қазақ шежіресінде Жанарыстың бір аталарынан Алшын одан Әлім, Жеті ру тарайды. Әлімнен Түмен, Шөмекей, Төртқара, одан Ораз, Оразгелді, Жаншұқыр, Қараш. Ораз (Меккеге барып қажы атанған, Әмір Темір патшаның бас кеңесшісі болған баба). Сол Ораздан Ақпан, Тоқпан. Тоқпаннан Сейтқұл туған. Сейтқұлдан сегіз ұл болған. Соның бірі кезінде Самархан шаһарын 40 жылдай билеген атақты Жалаңтөс баһадүр еді. Жалаңтөс батыр және оның ерлігі, ел билеудегі беделі жөнінде жазба деректер аз емес.
Әлібекұлы Төле би (1663—1756) — қазақтың Тәуке, Болат, Әбілмәмбет, Жолбарыс, Абылай хандары тұсында мемлекет басқару ісіне араласқан аса ірі мемлекет және қоғам қайраткері, ойшыл дана, Әз Тәуке хан құрған «Билер кеңесінің» мүшесі, атақты шешен, Ұлы жүздің төбе биі, «Жеті жарғы» деп аталатын заңдар кодексін шығарушылардың бірі. Шыққан тегі Ұлы жүздің Дулат тайпасының Жаныс руынан. Шежірешілер «тоғыз ұлды Құдайберді әулетінен Төлеге дейін бай да, би де шықпаған. Олар „қарашоғыр“ атанған қара шаруа болған» деген дерек береді.